7 mei 2020 door Meike van de Beek
Kris Piessens
Kris Piessens is Geoloog bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Kris Piessens houdt zich in zijn onderzoek vooral bezig met de diepe ondergrond en klimaatverandering in combinatie met de bodem. Bij klimaatverandering gaat het vooral over mitigatie van zaken die gelinkt zijn aan de ondergrond. Voor geologische projecten werkt het instituut bijna altijd binnen Europees verband of binnen België om samen te werken met de regio’s. Wij stelden Kris een aantal vragen over het effect van droogte op de bodem. Deze derde keer gaat het over droogte in combinatie met regenval en water.
We krijgen door klimaatverandering steeds extremere regenbuien, maar onze grond is te droog. Hoe kan dat?
Er zijn twee redenen voor. Ten eerste moet regen op het juiste moment vallen. Als regen in de zomer valt, dan wordt het eigenlijk onmiddellijk opgenomen door planten in de toplaag. Men noemt dat evapotranspiratie. Vegetatie neemt meer op in de zomer, dan dat er eigenlijk kan doordringen in de grond. Je grondwater voorraden worden niet aangevuld in de zomer. Met een normaal seizoen begint dat pas vanaf oktober. Al het water dat in de zomer valt, gaat terug naar de atmosfeer. Het is het water dat in de herfst, winter en vroege lente valt dat effectief gaat doorsijpelen en de grondvoorraden aanvult.
Ten tweede is het heel moeilijk om te voorspellen of juist de winters of de zomers natter gaan worden. Daar zijn wel verschuivingen in. Voor België is dat nog onduidelijk. Voor andere landen is het al duidelijk dat er verschuivingen zijn en ook dat ze daardoor in de problemen komen. Het probleem met extreme regenbuien is dat die ook niet erg efficiënt zijn. Dat is heel duidelijk als je naar de regenwatercyclus kijkt. Hoe sneller het water valt, in hoe kortere periodes het valt, hoe oppervlakkiger je cyclus zal zijn. Hoe langzamer en gestager je regenslag gaat zijn, hoe meer kans je geeft aan water om effectief in te dringen en de diepe grondwater voorraden aan te vullen. Het diepe grondwater is uiteindelijk de buffer. Niet alleen voor ons, maar ook voor de natuur om te zorgen dat alles gevoed kan blijven door het regenwater. Je kan dezelfde hoeveelheid op een heel korte periode hebben, maar die verlies je heel erg snel. Je hebt manieren om dat op te lossen. Je kan bijvoorbeeld bufferbekkens aanleggen. Het klassieke Belgische klimaat van een lange natte zomer en een lange natte winter is eigenlijk de ideale manier om je grondwaterreserves aan te vullen, maar die zijn we een beetje kwijt.
Wat is het gevolg van droogte op rivieren en beken?
Rivieren worden gevoed door grondwater. Beken zijn meestal een soort drainagekanalen. Nederland is daar een heel mooi voorbeeld van natuurlijk. Daar hebben ze de beken en grachten gebruikt om het land droog te houden. Ook in België is dat gedeeltelijk zo. Rivieren worden effectief gevoed door grondwater. Als je een grondwater tekort structureel krijgt op lange termijn, dan ga je het ook aan de rivieren merken. Het hangt ook een beetje van rivier tot rivier af. Er zijn rivieren die veel sneller reageren op regenval dan anderen op natuurlijke wijze. De Maas is een rivier die stroomopwaarts niet het hele seizoen overal bevaarbaar is. Er zijn andere rivieren die dat probleem niet hebben of veel minder hebben. In het algemeen kunnen te lage rivierstanden een gevolg zijn van droogte. Daarmee hebben ook gekoppelde kanalen, want kanalen worden vaak gevoed door rivieren, een probleem met te lage waterstanden. We praten dan over de derde trap van droogte. Dat is de droogte die zich laat voelen in de grondwatervoorraden.
Wat voor gevolgen heeft een steeds drogere bodem voor de grondwaterstand?
Het hebben over hoeveelheid neerslag is niet hetzelfde als een droge bodem en dat staat niet gelijk aan een lage grondwaterstand. In extreme gevallen kan het zelfs voorkomen dat je nog een hele gezonde bodem hebt, ondanks dat je grondwaterstand aan het zakken is en ondanks dat er minder neerslag is. Gewoon doordat als je bodem een juiste samenstelling heeft zeer vocht absorberend kan zijn. Als daar een juiste begroeiing op zit, dan kan die bodem zelf goed in tact blijven. Terwijl er eigenlijk minder water aanwezig is. Dat zijn zaken die allemaal kunnen en waar ook wel mee gespeeld wordt om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Een gezonde bodem helpt je voor vegetatie of voor andere doeleinden, maar je kan nog altijd wel problemen hebben met een tekort aan grondwater dat je het niet meer kan oppompen of rivieren die een lage grondwaterstand krijgen.
Wat voor gevolgen heeft een steeds drogere bodem in het kustgebied?
In het kustgebied zorgt de toenemende droogte voor een verzilting van het grondwater. Dat is in Nederland van oudsher een probleem, omdat Nederland effectief onder zeeniveau is uitgebouwd. In België is dat minder het geval, maar het is nog altijd zo als je vlak aan de kust boort dat je nog altijd op zout water zou uitkomen. In een gebied zoals bij de kust ga je een soort infiltratie van zeewater krijgen dat zich doorzet in de diepte. Als je ging irrigeren of water ging oppompen aan de kust moest je zorgen dat je niet het zout water naar boven zou pompen. Wat je krijgt met klimaatverandering is dat de zeespiegel een beetje stijgt. Je krijgt ook meer storm. Je krijgt een hogere zoutwaterdruk aan de ene kant van je kust en aan de andere kant minder neerslag. En omdat het warmer wordt heeft de mens meer nood aan drinkwater en begin je juist meer water op te pompen. Dat is een van de redenen waarom de kustgebieden zo gevoelig zijn voor klimaatproblematiek. Het is niet alleen hoeveel water is er aanwezig, maar je moet ook zorgen dat je geen zout water in je land begint te trekken. En als je dat redelijk extreem begint te doen, dan kan je zelfs bodemverzilting krijgen. Wat je natuurlijk ten alle koste wil gaan vermijden.
Wat zijn de gevolgen van droogte voor ons drinkwater?
Eén van de belangrijkste gevolgen is dat drinkwater nu in een spanningsveld terecht komt. Ik geloof dat in België 2/3 van het water dat we gebruiken van grondwater komt. In Vlaanderen is dat 50%, omdat een groot deel nog van oppervlakte water zoals het Albert kanaal komt. In Wallonië is grondwater dominant. We pompen dus effectief grondwater naar boven om te gebruiken. We noemen dat drinkwater, maar dat wordt echt niet allemaal opgedronken. We gebruiken het voor het huishoudens, maar ook industrie zit er voor een heel belangrijk stuk tussen voor proceswater en koelwater. Landbouw gebruikt natuurlijk ook een deel. Je kan je natuurlijk vragen stellen in hoeverre we voor bepaalde processen water van drinkbare kwaliteit nodig hebben. Dat zijn zaken die wel geoptimaliseerd kunnen worden. In het verleden kon je gewoon een vergunning aanvragen voor een drinkwaterput. Als die werd goedgekeurd, dan mocht je zoveel water oppompen als je vergunning toeliet, en je mocht het gebruiken zoals jij dat wilde. Dat is iets dat stilletjes aan wel meer en meer begint te veranderen. We kijken nu meer naar wat het eindgebruik is. Welke kwaliteit water heb je voor een bepaalde activiteit nodig? Er gaat een soort prioriteiten ranglijst gemaakt moeten worden, zodat we voorziening van drinkwater kunnen garanderen. In droge zomers mag je bijvoorbeeld je wagen niet meer wassen. Dat is een van die heel zichtbare voorbeelden van dat soort prioriteit regels. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden door de schaarste.
Droogte en leefbaarheid
Kris Piessens
Droogte in Nederland
Oplossingen voor droogte
Kris Piessens: droogte en leefbaarheid
Bij leefbaarheid denk ik vooral aan onszelf. De bodem heeft tegenwoordig ook een culturele waarde. Het feit dat je mooie bodems hebt en mooie natuur is belangrijk voor de mens.
Lees meer
Kris Piessens: gevolgen van droogte voor de bodem
Een drogere bodem heeft gevolgen voor de vegetatie, landbouw en erosie. Kris vertelt over de gevolgen van droogte voor de bodem.
Lees meer
Kris Piessens: droogte in Europa
België en Nederland hebben in de zomer al wel eens last gehad van droogte. Hoe zit dat met andere landen in Europa?
Lees meer
Ik ben marketeer bij DYKA. Binnen mijn functie vind ik het leuk om mij te verdiepen in thema’s rondom klimaatverandering. Onze klanten in verschillende landen informeren over de gevolgen van klimaatverandering en tegelijkertijd meedenken in oplossingen is iedere dag een leuke uitdaging.