15 juli 2020 door Darja Murzina
Erik Grietens
Erik Grietens is beleidsmedewerker ruimtelijke ordening bij het Bond Beter Leefmilieu. Hij houdt zich vooral bezig met alles wat te maken heeft met stedenbouw en de manier waarop we onze omgeving en ruimte in Vlaanderen gebruiken voor de landbouw, natuur, wonen, werken… Dit doet hij vooral vanuit een milieu perspectief, zoals het kijken naar de effecten op luchtkwaliteit en watervervuiling. Wij stelden Erik een aantal vragen over lintbebouwing. Deze keer gaat het over de verschillende effecten van lintbebouwing.
Wat voor effecten heeft lintbebouwing op het publieke stelsel, riolering & hemelwaterafvoer en andere aansluitingen zoals drinkwater en gas? Hoe speelt men hierop in?
Heel veel woningen in lintbebouwing zijn niet aangesloten op de riolering. In de eerste plaats is het te duur voor de overheid en belastingbetaler doordat er veel meer afstand afgelegd moet worden in de lintbebouwing. In lintbebouwing mag je rekenen dat je aan een lengte van 100 meter ongeveer 5 huizen kan aansluiten. Ter vergelijking; in een stad kun je op een lengte van 5 meter gemakkelijk 15/20 woningen aansluiten. Er moeten dus veel meer waterleidingen, elektriciteitsleidingen, rioleringen … aangelegd worden om evenveel woningen aan te sluiten.
Voor riolering hebben we dat uitgerekend. De prijs voor de aanleg van riolering is ongeveer €1.000 per lopende meter. Als je dan op 100 meter maar 5 huizen kan aansluiten zijn die kosten natuurlijk een pak hoger dan wanneer je 20 huizen tegelijk kan aansluiten. Dit maakt dus dat de rekening, alleen al voor riolering, in de miljarden loopt in Vlaanderen. Daarom is er voor veel woningen in de lintbebouwing nog geen riolering aangelegd. De overheid heeft beslist dat op die plaatsen de investering te hoog is voor hetgeen wat ze eruit kunnen halen. Wel is het de bedoeling (maar dit is nog steeds niet wettelijk vastgelegd, dat zal vroeg of laat wel komen) dat mensen die in een gebied wonen waar het te duur is om een riolering aan te leggen, zelf verantwoordelijk worden voor het aanleggen van een individueel waterzuiveringsinstallatie.
Het gevolg is dat heel veel bewoners van lintbebouwing hun afvalwater in een gracht of beek lozen die naast de woning loopt. Dat is dus ook één van de oorzaken waarom dat de waterkwaliteit in Vlaanderen vandaag de dag de slechtste van Europa is. Het is niet de enige oorzaak, overbemesting bijvoorbeeld speelt hier ook een rol, maar het is wel een grote oorzaak aangezien er heel veel afvalwater rechtstreeks in de rivieren terechtkomt.
Als men een nieuw huis bouwt of een bestaand huis renoveert, is het dan verplicht om aan een riolering aangesloten te zijn?
Het is enkel verplicht als er riolering ligt. Als er geen riolering is, kan je het ook nergens op aansluiten. Vlaanderen is onderverdeeld in zones waarin is aangeduid (uitvoeringsplannen van Aquafin) welke zones wel op riolering zijn aangesloten en welke gebieden niet. Tien jaar geleden was het al de bedoeling om in de gebieden waar geen riolering aangesloten zal worden, omdat het daar duur is voor de overheid, iedereen verplicht zou worden om een waterzuiveringsinstallatie voor zichzelf te voorzien. Echter is die verplichting nooit gekomen of toch nog niet op Vlaams niveau. Er zijn wel een aantal gemeenten die dat eisen of die dat opleggen, maar het is geen algemeen wettelijke verplichting. De verwachting is wel dat dit binnenkort zal gebeuren. Veel milieubeleid komt vanuit de Europese commissie. In 2027 is de deadline voor de Europese richtlijnen rond waterkwaliteit. Tegen dan zal duidelijk worden dat België niet aan de minimale doelstellingen voldoet. Daarom is de verwachting dat tegen dan de wettelijke vereisten worden aangescherpt.
Denkt u dat de overheid gaat tussenspringen en die mensen financieel gaat helpen?
De discussie dat dit door de mensen zelf betaald moet worden, is al vaak aan bod gekomen in het Vlaams Parlement. Waarbij er langs de ene kant wordt gezegd: “Het kan toch niet dat de mensen die in de open ruimte gaan wonen en die veel extra kosten veroorzaken voor de rest van de samenleving, niet extra voor dat woongenot moeten betalen?”. Langs de andere kant wordt gezegd: “Iedereen moet vrij zijn om te kiezen waar hij woont, dus het kan niet dat je op die manier weer nieuwe belastingen moet invoeren”. Het is een heel omstreden discussie. Er zijn politici die absoluut willen dat de overheid daarin springt en anderen die vinden dat het absoluut niet kan. Dit is een debat dat nog steeds bezig is.
Wat voor effecten heeft lintbebouwing op de inrichting van de publieke ruimte?
Als het over natuur- en bosgebieden in Vlaanderen gaat, heerst er een probleem dat deze gebieden kleine eilandjes zijn die onderling niet of niet genoeg met elkaar verbonden zijn. Dieren en planten moeten zich kunnen verplaatsen van het ene natuurgebied naar het andere om hun habitat uit te breiden, om zich voort te planten, om voedsel te zoeken… Als ze zich niet goed kunnen verplaatsen, zal hun voortbestaan in het gedrang komen. Eén van de grote problemen van lintbebouwing is dat het dikwijls op die of dwars door die groene verbindingen tussen natuurgebieden loopt. Dit vormt een grens, een barrière voor dieren en planten om zich te kunnen verplaatsen. Dit barrière effect is denk ik het belangrijkste probleem voor de natuurgebieden in Vlaanderen.
Dit blijkt ook uit de rapporten van de inwonersinstituut voor natuur- en bosonderzoek in Vlaanderen. Dit probleem staat altijd in de top 5 van de problemen waar de natuur mee te maken heeft. De andere topics zijn dan de klimaatveranderingen, de slechte waterkwaliteit… Toch is het versnipperde bouwpatroon en de vele linten altijd één van de hoofdoorzaken van de achteruitgang van de natuur in Vlaanderen.
Wat voor effect heeft lintbebouwing op het esthetisch aangezicht van Belgische steden & de leefbaarheid?
Ik denk dat het gevolg vooral landschappelijk is. Of je nu aan de polders, aan de zee, of in Haspengouw zit, je ziet dat de landschappen meer en meer op elkaar beginnen te lijken. Dit omdat je overal hetzelfde ziet, namelijk lintbebouwing. Daardoor zijn ook de achterliggende landschappen niet meer zichtbaar. Het verlies van identiteit van de natuurlandschappen is volgens mij het belangrijkste effect op het esthetische aanzicht.
Zelf ben ik ook actief in de VZW Trage Wegen, een vereniging die zich bezig houdt met wandelpaden. Trage Wegen gaat dikwijls over buurtwegen die nog uit de vorige eeuw dateren. Het gaat vaak over kerkwegen die vroeger werden gebruikt om naar de kerk te gaan. Veel van die buurtwegen liggen er nog steeds en bevinden zich meestal achter de lintbebouwing. Op die manier is het dikwijls wel nog mogelijk om de achterliggende landschappen te zien. Dit dan wel te voet of met de fiets. Het is dus zeker een optie om dit verder uit te bouwen en te versterken om de natuur toch te bewonderen.
Maar het is ook niet gemakkelijk. Heel vaak krijgen we ook opmerkingen en kritiek als we een buurtweg achter de huizen in lintbebouwing terug openstellen of openmaken voor het publiek. Dit betreft het feit dat mensen die in deze huizen wonen schrik hebben voor bijvoorbeeld inbrekers die langs de achterkant binnen kunnen komen, het verlies van privacy… Het is een oplossing, maar het is niet voor iedereen aangenaam.
Wat is het effect van lintbebouwing op toekomstig bouwen?
De overheid is momenteel bezig met een nieuw beleidsplan voor de ruimtelijke ordening, een beleidsplan ruimte Vlaanderen. Het is quasi zeker dat daarin zal staan dat er geen nieuwe lintbebouwing meer mag bijkomen. De uitbreiding zal dus absoluut gestopt moeten worden.
De vraag die echter veel moeilijker is: wat gaan we met al de bestaande lintbebouwing doen? Dit gaat niet over een paar honderden maar over tienduizenden woningen in Vlaanderen. Het is niet haalbaar om zomaar te zeggen dat ze allemaal afgebroken moeten worden op het moment dat bijvoorbeeld de huidige bewoners overlijden. Dit zal hier en daar wel gebeuren denk ik, maar dat zal niet de standaard toepassing zijn. Op een of andere manier gaan we toch moeten nadenken over hoe we de bestaande woningen zo goed mogelijk verduurzamen. Dit zal dan gaan over energiebesparingen, inzetten op waterzuivering, overschakelen van fossiele naar hernieuwbare energie, zonnepanelen, warmtepompen… en alles wat je ook bij andere woningen doet om ze te verduurzamen.
Komt er dan een ander gebouw ontwerp? Bijvoorbeeld in de hoogte bouwen of seriematig bouwen?
Wat je hier en daar wel al ziet, wat misschien ook meer gaat gebeuren, is dat woningen dichter bij elkaar worden gebouwd. Bijvoorbeeld als je 3 vrijstaande woningen in een lint hebt, worden ze vervangen door 1 compactere appartementsgebouw met 3 of 4 appartementen. Zo heb je wel dezelfde woonoppervlakte, maar het is dichter bij elkaar gebouwd. Dit maakt het ook energiezuiniger. Echter denk ik dat het vooral inzetten op renoveren van bestaande woningen zal zijn. Veel van die woningen dateren uit de jaren ’70 en ’80. Deze woningen voldoen meestal niet aan de hedendaagse energienormen en zijn dus vaak aan renovatie toe.
Bond Beter Leefmilieu: Leef. Voor de toekomst
Bond Beter Leefmilieu is een koepelorganisatie van alle milieu- en natuurverenigingen in Vlaanderen gericht op de overgang naar een duurzame samenleving met een circulaire economie. De organisatie bestaat zowel uit kleine lokale wijk- en buurtcomité, als uit grote Belgische afdelingen van internationale verenigingen zoals WWF België en Greenpeace België. Daarnaast zitten ook regionale, provinciale en thematische verenigingen (bijvoorbeeld Bosplus die rond bossen werkt) onder hun paraplu. Door te zorgen voor vorming, ondersteuning en informatiedoorstroming wil Bond Beter Leefmilieu de werking van de natuur- en milieuverenigingen in Vlaanderen verbeteren. Meer informatie: https://www.bondbeterleefmilieu.be/
Erik Grietens: Oplossingen van lintbebouwing
Is wonen in een stadskern, in een woonwijk of omhoog bouwen een oplossing van lintbebouwingen? Deze vragen stellen wij in dit artikel aan Erik Grietens.
Lees meer
Erik Grietens: Voor- en nadelen van lintbebouwing
Lintbebouwing kent een aantal voor- en nadelen. In dit artikel vragen we Erik Grietens wat deze precies zijn.
Lees meer
Erik Grietens: Ontstaan van lintbebouwing en uitgifte van bouwgronden
Geen strikt ruimtelijk ordeningsbeleid is 1 van de redenen waarom er zoveel lintbebouwing is in Vlaanderen. Erik Grietens vertelt meer over het ontstaan en uitgifte van bouwgronden.
Lees meer