13 mei 2020 door Meike van de Beek
Kris Piessens
Kris Piessens is Geoloog bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Kris Piessens houdt zich in zijn onderzoek vooral bezig met de diepe ondergrond en klimaatverandering in combinatie met de bodem. Bij klimaatverandering gaat het vooral over mitigatie van zaken die gelinkt zijn aan de ondergrond. Voor geologische projecten werkt het instituut bijna altijd binnen Europees verband of binnen België om samen te werken met de regio’s. Wij stelden Kris een aantal vragen over het effect van droogte op de bodem. Deze keer gaat het over droogte en leefbaarheid en wat verschillende groepen in de samenleving kunnen doen
Wat voor gevolgen heeft een steeds drogere bodem voor de leefbaarheid van de omgeving?
Bij leefbaarheid denk ik vooral aan onszelf. De bodem heeft tegenwoordig ook een culturele waarde. Het feit dat je mooie bodems hebt en mooie natuur is belangrijk voor de mens. Het is ook voor het micro klimaat waar je woont belangrijk, voor bijvoorbeeld temperatuurgevoeligheid. Als het in een warme zomer daardoor 2 of 3 graden koeler kan blijven, dan is dat erg belangrijk voor ons eigen comfort.
Landen zoals België en Nederland zijn het resultaat van de competitie tussen mens en natuur. Van oudsher hebben we die competitie vrij laten spelen. Dat betekent dat eigenlijk natuur op de tweede en economie op de eerste plaats kwam. De natuur was teruggedrongen tot de stukken die te nat en niet interessant waren voor ons, omdat er veel muggen zaten bijvoorbeeld. Die stukjes werden de eerste natuurgebieden. Op het moment dat er een watertekort komt, gaan die gebieden uitdrogen. Deze gebieden gaan hun natuurlijke waarde heel sterk verliezen, bijvoorbeeld voor trekvogels. Je zit dan weer met de competitie van waar je het water naartoe wilt laten gaan. Natuurgebieden die van oudsher drassig zijn gaan in periodes van droogte volledig uitdrogen. Hun vegetatie en fauna gaan verloren of veranderen. Je gaat weer een afweging moeten maken en het is toch nuttig om niet altijd voor de mens te kiezen. Natuurgebieden hebben ook een natuurlijke waarde voor de mens. Dat zijn zaken waar je het best ook naar kijkt en rekening mee houdt.
Wat zijn de gevolgen van een te droge grond voor de landbouw?
Dat lijkt een heel eenvoudige vraag, maar het is ingewikkelder. Je zou zeggen dat een droge grond niet goed is en dat is ook wel zo. Er worden al berekeningen gemaakt over hoeveel wintertarwe we in Europa nog kunnen verbouwen bijvoorbeeld. België zit echt ergens tussenin. Het kan wat beter en het kan wat slechter gaan, maar het zal niet heel extreem gaan. Er zijn twee zaken die daar spelen. Het eerste is de opwarming van de aarde. En ten tweede neerslag en droogte. Door een hogere temperatuur zijn groeiseizoenen langer, waardoor je je opbrengst kan verhogen. Langs de andere kant wordt het droger, dus je moet ook ergens meer gaan irrigeren of je bent gelimiteerd door de hoeveelheid water die aanwezig is. Het zijn twee effecten die allebei meespelen. Ze compenseren elkaar niet 100%. De meeste onderzoekers gaan ervan uit dat het negatieve effect van tekort aan water groter is dan het positieve effect van langer en meer verbouwen. Dat betekent dat we ofwel minder kunnen gaan verbouwen ofwel ergens bijkomende voorraden van water of extra water beschikbaar moeten gaan maken voor landbouw.
België heeft voor landbouw een vrij actief erosie beleid. Dat is maar goed ook. We denken dat erosie altijd iets vrij recents is, van op het moment dat we met zware tractoren op het veld begonnen te werken. Maar bij een bezoek aan een mergelgrot een paar jaar terug hebben we een hele interessante discussie gehad, omdat je daar kon zien hoeveel leem er van de velden was ingespoeld in de grotten en wanneer. Daaruit bleek dat het verhaal misschien wel omgekeerd is. Blijkbaar is men veel bewuster beginnen om te gaan met oorzaken van erosie, en heeft dat behoorlijk wat impact gehad. En alles wat je doet om erosie tegen te gaan werkt ook positief voor je bodem doordat deze beter blijft liggen en minder uitdroogt.
Wat kunnen particulieren doen aan een gezonde bodemsamenstelling?
Het is belangrijk om na te denken over het stukje grond naast je woning. Heel klassiek heb je in grote delen van Vlaanderen, en ik denk ook aan Limburg waar ik zelf heb gewoond de ultra nette tuintjes en de grasveldjes waar alles mooi aangeharkt moet liggen. Alles wat er uit de tuin komt moet naar het containerpark worden afgevoerd. Dat is eigenlijk een redelijk foutieve manier om je bodem gezond te houden. Wat je wilt is de hoeveelheid organisch materiaal in je tuin constant houden.
Wat je dan nu heel vaak ziet terugkomen is het kunstgras. Kunstgras wordt dan heel vaak zo gelegd dat het bijna een betonnen ondergrond heeft, zodat je onmiddellijk weer die afstroming krijgt. Dat ziet er misschien netjes uit, maar het is niet de manier om een gezonde tuin te krijgen. Bovendien is kunstgras in de zomer een hittebron. Een gewoon gazon veld of gewone plantjes is dan veel beter. Hergebruik van materiaal in je tuin. Dat kan een heel groot verschil maken ook. Je offert wel een stukje van je tuin op daaraan en het uitzicht van je tuin zal ook veranderen. Als je oog hebt voor wat er in een tuin leeft in plaats van hoe hij eruit ziet, dan is dat echter een hele natuurlijk manier om ermee te gaan werken. Als je het belangrijk vindt dat er insecten zijn in je tuin, dan is dat de manier om het te doen. Heel vaak als je te zwaar zelf gaat ingrijpen dan ga je de tuin uit balans brengen. Belangrijk is eigenlijk om een zo natuurlijk mogelijke omgeving te krijgen. Een zo gezond mogelijke tuin die zichzelf een beetje in stand houdt.
Het hergebruiken van regenwater en dan voornamelijk kijken naar hoe we het regenwater dat in overschot is kunnen gaan gebruiken. Als je een tank van 5.000 of 10.000 liter plaatst voor een gezin, dan loopt hij nog over. Anderzijds hebt je water dat afspoelt van je dak, of water dat van je oprit afloopt. Hoe je daarmee omgaat heeft natuurlijk meer te maken met het opvangen van regenwater te maken, niet zozeer met de bodemsamenstelling.
Wat kunnen bedrijven doen aan een gezonde bodemsamenstelling?
Bedrijven zijn meestal niet erg begaan met de bodem. Als ze een stuk open terrein hebben, dan leggen ze daar meestal een stukje gras over en rijden dat minstens 1 x per week af. Dat zijn zaken die je zeker ook kan veranderen. Het is geen grote investering. Ik heb al bedrijven gezien die enorme mooie tuinen hebben ook en die ook door werknemers enorm geapprecieerd worden, zonder dat die heel onderhoudsintensief zijn. Het andere uiterste zijn industrieterreinen waar ze eerst alles aanleggen met beton en dan gaan kijken wat ze erop gaan zetten. Zo is er helemaal geen infiltratie van regenwater in de grond mogelijk, wat slecht is voor de bodem.
Wat moet de overheid doen aan een gezonde bodemsamenstelling?
Heel veel zaken die met de bodem te maken hebben, zijn voor algemeen welzijn heel erg belangrijk. Als we geen gezonde bodem hebben is het een belangrijke maatschappelijke kost, terwijl er weinig economische drijfveren zijn om de bodem gezond te houden of om grondwater aan te vullen. Dat zie je nu ook. Als jullie een infiltratiesysteem aanbrengen en daar commerciële activiteiten rond hebben, dan is dat omdat er een regulering rond bestaat. Dat is iets waar de overheid wel in tussen moet komen. Het is belangrijk om te zorgen dat we op een duurzamere manier omgaan met al die zaken die niet noodzakelijk veel meer hoeven te kosten.
Wij hebben hier thuis met de verbouwing een grondwaterput moeten steken. Ik weet dat dat heel eenvoudig is aan te leggen bij nieuwbouw. Maar bij de verbouwing was dat een gigantisch en enorm moeilijk iets. Het is belangrijk dat de overheid er op een heel realistische manier tegenover staat en effectief zorgt dat er wordt ingezet op zaken die nu kunnen gebeuren, die eenvoudig kunnen gebeuren, maar wel decennia lang effect blijven hebben. Bijvoorbeeld de inrichting van industrieterreinen. Als je daar niet proactief over nadenkt, zit je vast voor de komende 40 jaar. De overheid is de instantie om te kijken wat daar eigenlijk rond kan en moet gebeuren. Ik denk dat er behoorlijk wat onderzoek en instanties mee bezig zijn op dit moment. We mogen niet alleen kijken naar de noden van vandaag, maar ook naar die van de toekomst, want de komende 40/50 jaar wordt het er niet beter op. Dan gaat de problematiek alleen maar scherper gesteld worden.
DYKA Regenwateroplossingen
Het volledige Duborain assortiment
Droogte in België
Oplossingen voor droogte
Kris Piessens: gevolgen van droogte voor de bodem
Een drogere bodem heeft gevolgen voor de vegetatie, landbouw en erosie. Kris vertelt over de gevolgen van droogte voor de bodem.
Lees meer
Kris Piessens: droogte, regenval en water
Extremere regenbuien, maar de grond is droger. Kris vertelt over droogte in combinatie met regenval en oppervlaktewater.
Lees meer
Kris Piessens: droogte in Europa
België en Nederland hebben in de zomer al wel eens last gehad van droogte. Hoe zit dat met andere landen in Europa?
Lees meer
Ik ben marketeer bij DYKA. Binnen mijn functie vind ik het leuk om mij te verdiepen in thema’s rondom klimaatverandering. Onze klanten in verschillende landen informeren over de gevolgen van klimaatverandering en tegelijkertijd meedenken in oplossingen is iedere dag een leuke uitdaging.